VIÊM XOANG VÀ NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

1.SƠ LƯỢC VỀ CẤU TRÚC GIẢI PHẪU

Xoang là những khoang khí nằm ở cạnh mũi, trong các xương sọ – mặt, bên trong được lót bởi niêm mạc và chứa không khí, có các lỗ thông xoang vào hốc mũi. Cụ thể hơn có 4 cặp xoang,  xoang hàm nằm sau xương gò má. Chúng ta có thể tưởng tượng có một căn nhà, mũi là lối giữa, xoang là những căn phòng nằm bên cạnh, mỗi căn phòng có một cái cửa mở vào lối giữa là hốc mũi 2 bên.

Xoang có chức năng chính là làm ấm, làm ẩm và lọc không khí khi thở vào, điều này rất quan trọng để bảo vệ đường hô hấp dưới (phổi, phế quản…). Ngoài ra xoang còn có các chức năng khác như là: làm nhẹ khuôn mặt, cộng hưởng âm thanh – tạo giọng nói, chức năng che chắn cho sọ não  nếu chẳng may bị chấn thương từ phía trước.

2.ĐỊNH NGHĨA VIÊM XOANG

Viêm xoang là tình trạng viêm, sưng lớp niêm mạc lót trong lòng các xoang. Tùy vào thời gian bị viêm xoang mà viêm xoang được sẽ được chia làm viêm xoang cấp, bán cấp và viêm xoang mạn (viêm xoang cấp khoảng 4 tuần).

Viêm xoang có thể xảy ra một xoang hoặc nhiều vị trí xoang, chẳng hạn như viêm xoang do nấm thường chỉ xảy ra ở một vị trí, viêm xoang do răng chỉ xảy ra ở xoang hàm. Còn lại viêm xoang thường xảy ra ở nhiều vị trí gọi là đa xoang.

3.NGUYÊN NHÂN

Nguyên nhân chính của viêm xoang là do virut (95%) và vi khuẩn, ngoài ra còn có do nấm, do răng đối với xoang hàm, do dị ứng.

Ngoài ra còn có các nguyên nhân làm dễ gây ra viêm xoang, như do cấu trúc xoang bất thường của mũi-xoang (vẹo, lệch, mào, gai vách ngăn, túi khí cuốn mũi chèn vào các lỗ thông xoang). Rồi có thể do mình sinh sống môi trường ô nhiễm, khói bụi,  do cơ thể suy giảm miễn dịch, tiểu đường…

4.CHẨN ĐOÁN

4.1. Chẩn đoán lâm sàng

4.1.1. Triệu chứng cơ năng

– Nhức đầu, nhức hàm mặt.

– Nghẹt mũithường xuyên.

– Xì mũi hoặc khịt khạc mủ nhầy hay mủ đặc thường xuyên.

– Giảm khứu giác.

– Kèm theo bệnh nhân có thể bị đau đầu, ho, mệt mỏi, hơi thở hôi.

4.1.2. Triệu chứng thực thể:

– Dịch mủ nhầy hoặc mủ đặc ở khe giữa, đôi khi khe trên.

– Niêm mạc hốc mũi viêm phù nề hoặc thoái hoá thành

– Có thể thấy các cấu trúc giải phẫu bất thường như: vẹo lệch vách ngăn, bóng hơi cuốn giữa.

4.2. Chẩn đoán cận lâm sàng

Nội soi.

– Hốc mũi đọng dịch, các khe mũi đọng dịch.

– Polyp mũi

– Bất thường cấu trúc mũi.

Phim X quang thông thường cho hình ảnh không rõ, ít sử dụng.

– Hình mờ đều hoặc không đều các vách ngăn giữa các xoang sàng không rõ.

– Hình ảnh dày niêm mạc.

Phim CT Scan: cho hình ảnh:

– Hình ảnh mờ các xoang, có thể mờ đều hoặc không đều.

– Dày niêm mạc các xoang, mức dịch trong xoang, polyp mũi.

– Bệnh tích bịt lấp vùng phức hợp lỗ ngách.

– Các cấu trúc giải phẫu bất thường như: Vẹo lệch vách ngăn, bóng hơi cuốn giữa, cuốn giữa đảo chiều…

4.3. Chẩn đoán phân biệt

Với bệnh viêm mũi xoang dị ứng:

– Hắt hơi, ngứa mũi, ngạt mũi và chảy nước mũi trong là chủ yếu.

– Không có mủ ở khe giữa hay khe trên.

– Cuốn mũi luôn phù nề, nhợt màu.

– Test lẩy da, test kích thích mũi, phản ứng phân hủy mastocyte dương tính.

5. PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ VÀ CÁCH PHÒNG NGỪA .

Phương pháp điều trị

5.1.1 Nội khoa:

           Điều trị nội khoa là dùng thuốc (điều trị theo phác đồ, một phác đồ điều trị tối đa).

5.1.2 Ngoại khoa :

Trường hợp cần phải can thiệp bằng phẫu thuật xoang :

– Viêm xoang mạn tính, viêm xoang mà không đáp ứng điều trị thuốc, hoặc những viêm xoang tái phát nhiều lần> 4 lần/năm.

– Những trường hợp viêm xoangmà trong đó cấu trúc mũi xoang bị thay đổi (có vẹo, lệch vách ngăn, có tắc lỗ thông xoang, có polyp mũi xoang, có những trường hợp bệnh nhân có polyp chèn hết hốc mũi, phải thở bằng miệng).

– Viêm xoangdo nấm, do răng… (những viêm xoang này điều trị thuốc thường không hiệu quả). Đặc biệt những viêm xoang có biến chứng mắt, não thì buộc phải phẫu thuật (phẫu thuật dẫn lưu mủ).

Phẫu thuật ngày nay gọi phẫu thuật nội soi chức năng mũi xoang hay viết tắt là FESS…phẫu thuật loại bỏ nguyên nhân gây viêm xoang, loại bỏ polyp, mô viêm, sửa lại cấu trúc…tạo thông thoáng cho xoang để thiết lập lại chức năng của mũi xoang.

Cách phòng ngừa viêm xoang hiệu quả trong cuộc sống hằng ngày.

Môi trường càng ô nhiễm thì tỷ lệ viêm xoang càng cao, những người chưa từng viêm xoang không có nghĩa là sau này sẽ không viêm xoang. Vậy nên cần phòng ngừa bệnh TMH nói chung và viêm xoang nói riêng như sau:

5.2.1. Giữ mũi và xoang luôn sạch sẽ bằng cách

– Rửa mũi bằng nước muối sinh lý (NaCl 0.9%) hàng ngày, đặc biệt sau khi ra ngoài, đi xe máy, hoặc tiếp xúc khói bụi.

5.2.2. Tránh tiếp xúc với tác nhân gây kích ứng

– Tránh khói thuốc, bụi bẩn, hóa chất, khí thải.

– Mang khẩu trang khi ra đường hoặc làm việc trong môi trường ô nhiễm.

          5.2.3. Bảo vệ cơ thể khi thời tiết thay đổi

– Giữ ấm vùng cổ, mũi, ngực khi trời lạnh.

– Không để điều hòa quá lạnh, tránh luồng gió thổi trực tiếp vào mặt.

          5.2.4.  Vệ sinh cá nhân & môi trường sống

– Giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng khí, tránh ẩm mốc.

5.2.5.  Uống đủ nước, chế độ ăn khoa học

– Uống 1.5 – 2 lít nước/ngày giúp làm loãng dịch nhầy mũi.

– Ăn nhiều rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, bưởi, ổi…).

– Tăng cường sức đề kháng.

– Ngủ đủ giấc (7- 8 giờ/ngày).

– Tập thể dục thường xuyên rất có lợi cho sức khỏe nói chung và viêm xoang nói riêng (đi bộ, yoga, …).

– Tránh stress kéo dài vì làm suy yếu hệ miễn dịch.

5.2.6. Xử lý sớm các bệnh tai mũi họng khác

– Điều trị triệt để viêm mũi dị ứng, cảm cúm, viêm họng.

– Không để các đợt viêm mũi kéo dài vì có thể lan sang xoang.

5.2.7. Khám tai mũi họng định kỳ

– Đặc biệt nếu bạn bị nghẹt mũi, đau đầu kéo dài

6. NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

6.1 Làm sao để phân biệt viêm xoang với cảm lạnh hoặc viêm mũi dị ứng?

Chúng ta biết rằng, viêm xoang hay cảm lạnh và viêm mũi dị ứng nó đều xảy ra ở một vị trí, đó vùng mũi xoang, nên vì vậy viêm xoang và cảm lạnh có triệu chứng khá giống nhau nhưng cũng có sự khác nhau về nguyên nhân, tiến triển và cách chữa trị khác nhau

– Cảm lạnh là do virut, khởi phát đột ngột, sốt nhẹ, nhức đầu, hắt hơi, nghẹt mũi, chảy mũi trong, ho, đau rát họng, bệnh tự giới hạn và thường lành sau 5-7 ngày.

– Còn dị ứng thì thường có triệu chứng phổ biến là hắt hơi liên tục, nhiều vào sáng sớm, ngứa mũi, ngứa mắt, nghẹt mũi, chảy mũi trong và nó có tính tái phát và theo mùa hoặc cũng có thể bị quanh năm. Nó không sốt và không đau đầu như cảm lạnh và viêm xoang.

6.2 Viêm xoang có nguy hiểm không nếu không được điều trị đúng cách?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các nghiên cứu quốc tế:

– 20 – 30% người lớn mắc viêm xoang cấp mỗi năm,

– 12 – 15% dân số mắc viêm xoang mạn tính (Chronic Rhinosinusitis).

Viêm xoang ảnh hướng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống (giấc ngủ, tâm trạng…) nếu không được điều trị đúng cách viêm xoang sẽ kéo dài, từ viêm xoang cấp sẽ kéo dài thành mãn tính và ảnh hưởng đến chất lượng của cuộc sống, thậm chí có thể gây một số biến chứng nguy hiểm như:

–  Đường hô hấp: viêm tai giữa, viêm thanh quản, viêm giãn khí phế quản.

–  Mắt: áp xe hốc mắt, viêm thần kinh thị giác gây giảm thị lực vì mắt. 

–  Não: hiếm hơn nhưng nguy hiểm như viêm màng não, áp xe não, viêm tắc xoang tĩnh mạch

6.3. Sự khác biệt giữa viêm xoang cấp tính và viêm xoang mãn tính

– Nó khác về triệu chứng và đặc biệt là thời gian

– Viêm xoang cấp nó có các triêu chứng như: sốt, nhức đầu…kéo dài dưới 1 tháng

– Viêm xoang mạn cũng có các triêu chứng tương tự nhưng âm thầm hơn…và thường không có sốt: kéo dài trên 3 tháng, có nghĩa là xoang bị viêm trên 3 tháng mà không lành.

– Trên nội soi và trên phim CT-Scanner thì Bác sĩ sẽ thấy: viêm xoang cấp có niêm mạc phù nề, đọng dịch, đọng mủ ở xoang…viêm xoang man có dày niêm mạc, polyp, tắc các lỗ thông xoang..

6.4 Việc sử dụng thuốc xịt mũi, kháng sinh hay thuốc đông y có hiệu quả không?

Hiệu quả nhưng phải đúng chỉ định, đúng liều, và đúng nguyên nhân

Thuốc xịt mũi

– Thuốc xịt chứa nước muối sinh lý (NaCl 0.9%), nhưng hiệu quả hơn vẫn là rửa mũi, …chúng ta để ý là thời covid, Bác sĩ hay hướng dẫn cho chúng ta cách rửa mũi…

→ Giúp làm sạch mũi, giảm nghẹt mũi, làm dịu niêm mạc mũi, hiệu quả và an toàn, dùng được cho cả trẻ em và người lớn.

– Thuốc xịt co mạch (như Oxymetazoline, Xylometazoline):

→ Giảm nghẹt mũi rất nhanh nhưng chỉ nên dùng tối đa 5 – 7 ngày để tránh tình trạng lệ thuộc và viêm mũi do thuốc.

– Thuốc xịt chứa corticosteroid (như Fluticasone, Mometasone):

→ Hiệu quả cao với viêm mũi dị ứng, polyp mũi, viêm xoang mãn tính, nhưng cần kê đơn và dùng đúng chỉ định.

Kháng sinh

– Hiệu quả khi bị viêm xoang do vi khuẩn

– Sốt cao kéo dài

– Dịch mũi đặc màu vàng/ xanh, kéo dài nhiều ngày

– Đau nhức xoang hoặc vùng mặt, nhức đầu nặng

– Nhưng phải điều trị theo phác đồ, có những trường nặng, không đáp ứng với thuốc uống thì cần phải nằm viện để sử dụng chích thuốc.

Thuốc Đông y: Hiệu quả nhưng mang tính hổ trợ

Một số bài thuốc Đông y dùng để:

– Tăng sức đề kháng

– Giảm viêm, tiêu đờm, làm thông mũi

– Chữa viêm mũi, viêm xoang mạn tính

Chế độ ăn uống và sinh hoạt có vai trò gì trong việc kiểm soát bệnh viêm xoang?

Đây là vấn đề rất cần cho những bệnh nhân đã từng viêm xoang hay đang bị viêm xoang. Dù không thay thế được thuốc, nhưng lối sống lành mạnh giúp giảm triệu chứng, ngăn tái phát và hỗ trợ phục hồi hiệu quả hơn.

🍲 Chế độ ăn uống lành mạnh – hỗ trợ kháng viêm, giảm kích ứng

✅ Nên ăn:

– Thực phẩm giàu vitamin C (cam, bưởi, kiwi, rau xanh) → tăng sức đề kháng, chống nhiễm khuẩn.

– Gừng, nghệ, tỏi → có tính kháng viêm tự nhiên.

– Uống nhiều nước → làm loãng dịch nhầy trong xoang, giúp thoát dịch dễ hơn.

– Súp nóng, nước ấm → làm dịu niêm mạc mũi, hỗ trợ thông thoáng xoang.

❌ Hạn chế:

– Thức ăn nhiều đường, dầu mỡ, đồ chiên xào, thức ăn cay nóng → dễ gây viêm kéo dài.

– Đồ lạnh, nước đá → làm dãn mạch niêm mạc mũi, khiến nghẹt mũi nặng hơn.

Chế độ sinh hoạt hợp lý – hỗ trợ phục hồi và ngăn tái phát

– Ngủ đủ giấc, nghỉ ngơi hợp lý, tránh thức khuya và stress kéo dài.

– Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, hít thở sâu – giúp tăng tuần hoàn và tăng miễn dịch.

– Tránh khói thuốc, bụi bẩn, mùi hóa chất – các yếu tố dễ làm xoang bị kích ứng.

– Giữ ấm cơ thể, đặc biệt là vùng cổ, mũi trong thời tiết lạnh.

Tiêm ngừa vắc xin cúm có thể tránh nguy cơ mắc bệnh viêm xoang không?

Có – nhưng gián tiếp.

– Chúng ta biết rằng viêm xoang cấp có thể xảy ra sau khi bị nhiễm cúm hoặc cảm lạnh. Khi virus cúm làm niêm mạc mũi phù nề, bị tổn thương, lỗ thông xoang bị bít tắc → dịch nhầy ứ đọng và tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển → viêm xoang.

– Tiêm vắc xin cúm giúp cơ thể ngừa được virus cúm, từ đó giảm nguy cơ bị cảm cúm, là nguyên nhân dễ dẫn đến viêm xoang.

Người mắc viêm xoang nên lưu ý điều gì để hạn chế tái phát bệnh?

– Vì đây là bệnh lý dễ mạn tính và hay tái đi tái lại, nhất là khi thời tiết thay đổi hoặc hệ miễn dịch suy giảm.

– Tôi nhấn mạnh 2 điều mà NB viêm xoang cần lưu ý, đó là rửa nước muối và tập thể dục…

Ngoài ra

🔷 Tránh các yếu tố kích thích, dị ứng

-Tránh bụi, phấn hoa, lông động vật, hóa chất mạnh (nước hoa, sơn…).

-Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá, khói bếp.

-Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt khi thời tiết lạnh hoặc ô nhiễm.

🔷 Tăng cường sức đề kháng

-Ăn uống đủ chất, nhiều rau xanh, vitamin C (cam, chanh, ổi…).

-Ngủ đủ giấc,

-Uống đủ nước (2 – 2.5 lít/ngày) giúp làm loãng dịch nhầy.

🔷 Điều trị các bệnh liên quan

-Viêm mũi dị ứng: điều trị sớm vì đây là nguyên nhân dễ gây tái phát viêm xoang.

-Viêm amidan, viêm VA, sâu răng, cũng cần xử lý triệt để.

🔷 Tuân thủ điều trị khi có đợt tái phát.

-Dùng thuốc đúng loại, đủ liều theo chỉ định của bác sĩ.

-Không tự ý ngưng thuốc khi thấy đỡ triệu chứng.

-Tái khám đúng hẹn để đánh giá hiệu quả điều trị.

Nếu có chỉ định phẫu thuật thì nên cân nhắc phẫu thuật, vì ngày nay phẫu thuật xoang rất hiệu quả./.

Nguồn: BS CK1 Nguyễn Đăng Lộng, Trưởng khoa Liên chuyên khoa – Bệnh viện Đồng Nai -2