Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là tình trạng mạch máu dần trở nên hẹp và cứng lại do sự hình thành của các mảng bám từ LDL cholesterol, canxi và các chất thải khác tích tụ trong lòng mạch bị tổn thương. Những mảng bám này ngày càng lớn lên, làm giảm lưu lượng máu chảy qua và có thể chặn hoàn toàn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tim, não và các chi.

Khi mảng xơ vữa bị vỡ, cơ thể sẽ phản ứng bằng cách hình thành cục máu đông, gây tắc nghẽn dòng máu và dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc hoại tử chi. Bệnh lý liên quan đến xơ vữa động mạch hiện là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong và tàn tật, đòi hỏi việc phòng ngừa và điều trị kịp thời.

Xơ vữa động mạch khiến mạch máu hẹp dần, giảm độ linh hoạt

Đối tượng có nguy cơ xơ vữa động mạch

Nguyên nhân chính xác của bệnh xơ vữa động mạch vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, nhưng nhiều yếu tố nguy cơ đã được xác định là làm tăng khả năng mắc bệnh. Các yếu tố này có thể kết hợp với nhau, góp phần gia tăng nguy cơ phát triển xơ vữa.

Đối tượng có nguy cơ thường gặp bao gồm:

• Độ tuổi trên 55.
• Nam giới (phụ nữ sau mãn kinh cũng có nguy cơ tương tự).
• Tiền sử gia đình có người mắc bệnh xơ vữa động mạch.
• Hút thuốc.
• Cao huyết áp.
• Thừa cân hoặc béo phì.
• Rối loạn mỡ máu.
• Bệnh tiểu đường.
• Thiếu hoạt động thể chất.
• Căng thẳng kéo dài.
• Mức axit uric trong máu cao.
• Chế độ ăn nhiều muối.
• Dinh dưỡng giàu chất béo bão hòa.

Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch là một bệnh lý phát triển âm thầm và có thể bắt đầu ngay từ giai đoạn đầu đời, tiến triển chậm nhưng liên tục theo thời gian. Dù chưa xác định được nguyên nhân chính xác, nghiên cứu đã chỉ ra nhiều yếu tố góp phần vào quá trình này. Tình trạng xơ vữa liên quan mật thiết đến sự rối loạn lipid máu, tổn thương do stress oxy hóa và phản ứng viêm kéo dài, kết hợp cùng các yếu tố nguy cơ khác.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch gồm:

• Rối loạn lipid máu: Mức LDL-cholesterol (cholesterol xấu) tăng và HDL-cholesterol (cholesterol tốt) giảm.
• Nồng độ cao protein C-reactive (CRP): Cho thấy dấu hiệu của phản ứng viêm trong cơ thể.
• Tăng huyết áp và bệnh đái tháo đường: Làm tổn thương lớp nội mạc mạch máu.
• Yếu tố di truyền: Đặc biệt nếu gia đình có người mắc bệnh tim mạch sớm.
• Hút thuốc lá và lối sống ít vận động: Gây tổn thương và tăng cường tích tụ mảng xơ vữa.
• Thừa cân, béo phì và tuổi tác: Càng lớn tuổi, nguy cơ mắc bệnh càng cao.

Nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch

Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết

Xơ vữa động mạch là một tình trạng phát triển âm thầm, thường không gây ra triệu chứng cho đến khi lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng bị suy giảm nghiêm trọng. Triệu chứng sẽ khác nhau tùy theo vị trí của động mạch bị ảnh hưởng:

• Động mạch vành: Khi động mạch này bị thu hẹp do mảng xơ vữa, lưu lượng máu đến tim sẽ bị giảm, dẫn đến các triệu chứng như đau thắt ngực, khó thở, chóng mặt và vã mồ hôi. Nếu tình trạng này dẫn đến tắc nghẽn hoàn toàn, nguy cơ nhồi máu cơ tim cấp tính là rất cao.
• Mạch máu não: Sự hẹp của động mạch não có thể gây ra các triệu chứng như chóng mặt, mất thăng bằng, rối loạn phát âm và thị lực đột ngột giảm sút. Trong trường hợp tắc nghẽn hoàn toàn, bệnh nhân có nguy cơ cao bị đột quỵ, có thể gây tàn tật hoặc tử vong.
• Động mạch chủ: Sự xơ vữa có thể dẫn đến phình động mạch chủ. Biến chứng nguy hiểm nhất là vỡ phình mạch, thường biểu hiện qua cơn đau dữ dội tại ngực, bụng hoặc lưng.
• Động mạch ruột: Khi động mạch cung cấp máu cho ruột bị hẹp, bệnh nhân có thể trải qua cơn đau quặn bụng, đầy hơi sau khi ăn, và có thể có máu trong phân. Nếu mạch máu bị tắc hoàn toàn, sẽ dẫn đến nhồi máu ruột, gây ra cơn đau dữ dội.
• Động mạch chi dưới: Hẹp các động mạch ở chân sẽ gây ra cơn đau và chuột rút khi di chuyển hoặc leo cầu thang. Trong những trường hợp nặng, có thể dẫn đến hoại tử đầu chi.
• Động mạch thận: Sự xơ vữa này gây hẹp động mạch thận, dẫn đến suy giảm khả năng cung cấp máu và oxy cho thận, ảnh hưởng đến chức năng thận.

Xơ vữa gây phình động mạch, nguy hiểm nhất là nguy cơ vỡ mạch

Chẩn đoán xơ vữa động mạch

Quy trình chẩn đoán xơ vữa động mạch bắt đầu bằng việc đo huyết áp và nhịp tim, kiểm tra lưu thông tuần hoàn, và chỉ định các xét nghiệm cần thiết như kiểm tra lipid máu (LDL, HDL, triglyceride), đường huyết lúc đói và điện tâm đồ. Một số phương pháp cận lâm sàng có thể được áp dụng, bao gồm:

• Chụp mạch vành: Sử dụng ống thông để tiêm thuốc cản quang vào động mạch vành, giúp hình ảnh hóa tình trạng hẹp, tắc nghẽn hoặc huyết khối trong động mạch.
• Siêu âm Doppler: Đánh giá lưu lượng máu và xác định tình trạng hẹp của mạch máu ở các vị trí như bụng, cổ hoặc chân.
• Đo vận tốc sóng mạch: So sánh huyết áp ở cổ chân và cánh tay để phát hiện sự co thắt trong lưu lượng máu, từ đó xác định mức độ hẹp của mạch.
• Ghi hình tưới máu cơ tim: Thực hiện ở cả trạng thái nghỉ và gắng sức nhằm đánh giá tình trạng tưới máu cơ tim và phát hiện các bệnh lý cơ tim như phì đại hoặc dãn cơ tim.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Sử dụng tia X để kiểm tra sự hiện diện của vôi hóa trong động mạch vành, từ đó đánh giá nguy cơ mắc bệnh tim trong tương lai.

Các biến chứng thường gặp

Xơ vữa động mạch là tình trạng phát triển mảng bám trong động mạch, dẫn đến nguy cơ cao về các biến chứng nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim và đột quỵ mà thường không có dấu hiệu cảnh báo.

1. Bệnh động mạch vành (CAD): Khi các động mạch vành hẹp lại do xơ vữa, máu cung cấp cho tim bị giảm, gây ra cơn đau thắt ngực và làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Triệu chứng có thể bao gồm đau ngực, cảm giác lo âu và ngất xỉu.
2. Bệnh động mạch cảnh: Hẹp động mạch cảnh có thể dẫn đến cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ, với các triệu chứng như đau đầu, tê mặt và bại liệt xuất hiện đột ngột.
3. Bệnh động mạch ngoại biên (PAD): Sự hẹp của động mạch ngoại biên có thể gây ra cơn đau chuột rút khi vận động. Nếu nặng, có thể dẫn đến hoại tử mô, đồng thời tăng nguy cơ đau tim.
4. Bệnh thận mạn tính: Xơ vữa động mạch thận gây cản trở lưu lượng máu đến thận, có thể dẫn đến các triệu chứng như sưng phù, khó tập trung và mất cảm giác ngon miệng.
5. Phình động mạch chủ: Xơ vữa làm yếu thành động mạch chủ, tạo ra nguy cơ phình và vỡ, có thể gây tử vong đột ngột.

Xơ vữa làm yếu thành động mạch chủ, nguy cơ phình và vỡ gây tử vong

Tìm hiểu thêm về các bệnh:

Gan nhiễm mỡ có chữa được không?

Xơ gan và ung thư gan có thể phát hiện sớm không?

Điều trị xơ vữa động mạch

Điều trị xơ vữa động mạch gồm thay đổi lối sống, dùng thuốc và can thiệp y khoa, tùy thuộc vào mức độ bệnh của từng người. Thay đổi lối sống giúp tăng cường sức khỏe tim mạch, thuốc kiểm soát các yếu tố nguy cơ, và can thiệp y khoa được áp dụng khi cần khơi thông dòng máu ở các động mạch bị tắc hẹp.

1. Thay đổi lối sống

Phòng ngừa và kiểm soát xơ vữa động mạch đòi hỏi lối sống khoa học, đặc biệt trong chế độ ăn uống và sinh hoạt hàng ngày.

• Chế độ ăn uống: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế các loại chất béo bão hòa, đường, và muối, đồng thời thay mỡ động vật bằng dầu thực vật như dầu lạc, dầu vừng. Tránh xa rượu bia và dầu dừa vì chúng có thể thúc đẩy nguy cơ hình thành xơ vữa.
• Chế độ sinh hoạt: Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn với 30 phút hoạt động thể lực vừa phải, hoặc 15 phút nếu tập cường độ cao, ít nhất 5 ngày mỗi tuần. Giảm căng thẳng, tránh áp lực và bỏ thuốc lá cũng là những biện pháp quan trọng hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
• Kiểm soát mỡ máu: Ngoài thay đổi lối sống, bệnh nhân cần tuân theo hướng dẫn điều trị từ bác sĩ để kiểm soát mỡ máu hiệu quả, không nên tự ý sử dụng thuốc để tránh những rủi ro tiềm ẩn.

Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn với 30 phút hoạt động thể lực vừa phải

2. Sử dụng thuốc

Các loại thuốc điều trị xơ vữa động mạch bao gồm:

• Thuốc hạ mỡ máu: Hỗ trợ giảm sự tích tụ mảng xơ vữa trong động mạch.
• Thuốc giãn mạch: Giúp bảo vệ và tăng cường sự ổn định cho thành mạch, đồng thời ngăn ngừa tái cấu trúc động mạch.
• Thuốc chống kết dính tiểu cầu: Được chỉ định để phòng ngừa các biến cố nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim và đột quỵ.
• Thuốc đông y: Có thể được kết hợp dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, tùy thuộc vào tình trạng và đáp ứng của bệnh nhân.

3. Can thiệp ngoại khoa

Phương pháp can thiệp điều trị xơ vữa động mạch bao gồm:

• Đặt stent: Giúp mở rộng các động mạch bị hẹp, cải thiện lưu lượng máu và ngăn ngừa tái hẹp.
• Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành (bypass): Tạo đường dẫn mới cho dòng máu, vượt qua đoạn động mạch bị tắc.
• Loại bỏ mảng xơ vữa: Phẫu thuật lấy trực tiếp mảng xơ vữa để cải thiện lưu thông trong động mạch.
• Cắt cụt chi bị hoại tử: Thực hiện khi chi bị tổn thương nghiêm trọng do thiếu máu.
• Phẫu thuật điều trị phình động mạch chủ: Áp dụng khi động mạch chủ bị phình hoặc bóc tách, nhằm giảm nguy cơ vỡ.

Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành

Biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch

Phòng ngừa xơ vữa động mạch cần tập trung vào việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ để ngăn chặn hoặc làm chậm sự hình thành mảng bám trong động mạch:

• Việc từ bỏ thuốc lá có thể làm giảm nguy cơ tim mạch lên đến 40% chỉ trong vòng hai năm.
• Kiểm soát huyết áp bằng cách điều trị huyết áp cao giúp giảm nguy cơ tử vong do bệnh tim và đột quỵ.
• Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ, giảm muối, đường và hạn chế rượu.
• Thực hiện bài tập hàng ngày để cải thiện tuần hoàn và duy trì cân nặng lý tưởng.
• Học cách giảm stress và bảo đảm ngủ từ 7–9 tiếng mỗi đêm.
• Đối với những người mắc đái tháo đường hoặc rối loạn mỡ máu, cần kết hợp chế độ ăn uống lành mạnh và thuốc statin theo chỉ định của bác sĩ.
• Sử dụng thuốc kháng kết tập tiểu cầu khi có chỉ định để giảm nguy cơ biến cố tim mạch.

Phòng ngừa xơ vữa động mạch bằng cách kiểm soát các yếu tố nguy cơ

Nhằm nâng cao chăm sóc sức khỏe cho người dân trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, Bệnh viện Đồng Nai -2 tổ chức Chương trình “Tầm soát Bệnh xơ vữa động mạch phòng ngừa nguy cơ đột quỵ & nhồi máu cơ tim” với nội dung cụ thể như sau:

Miễn phí công khám

Giảm 20% chi phí xét nghiệm Bộ mỡ máu: Cholesterol toàn phần, LDL-cholesterol (LDL-c), HDL-cholesterol (HDL-c), Triglyceride

Giảm 50% chi phí siêu âm bụng Tổng quát, siêu âm mạch cảnh, siêu âm mạch máu chi dưới

Giảm 50% chi phí chụp Xquang Ngực

Thời gian: Từ ngày 17-18/8/2023

Quý khách hàng vui lòng liên hệ số điện thoại Ms. Sanh 0937209893 để được tư vấn cụ thể về chương trình.