Dị ứng thức ăn là gì?

Dị ứng thức ăn là phản ứng bất lợi của hệ thống miễn dịch khi cơ thể tiếp xúc với một loại thực phẩm nhất định. Chỉ một lượng nhỏ cũng có thể gây ra các triệu chứng như rối loạn tiêu hóa, nổi mề đay, hoặc sưng đường thở. Ở một số người, dị ứng có thể diễn tiến nghiêm trọng và gây sốc phản vệ, đe dọa đến tính mạng.

Dị ứng thức ăn là phản ứng của hệ miễn dịch với một số loại thực phẩm

Nguyên nhân gây ra dị ứng thức ăn

Dị ứng thực phẩm xảy ra khi hệ miễn dịch nhầm lẫn một số loại thực phẩm là tác nhân gây hại, dẫn đến việc sản sinh kháng thể IgE để chống lại chúng. Khi tiếp xúc lại, dù chỉ một lượng nhỏ thực phẩm, các kháng thể IgE kích hoạt hệ miễn dịch, giải phóng histamine và gây ra các triệu chứng như ngứa, phát ban, hoặc khó thở.

Dị ứng phổ biến ở trẻ nhỏ với thực phẩm như sữa, đậu nành, trứng, trong khi người lớn thường phản ứng với hải sản và các loại hạt. Ngoài ra, một số dị ứng thực phẩm còn có phản ứng chéo với phấn hoa hoặc latex, gây thêm triệu chứng ở da và niêm mạc.

Các thực phẩm chính có chất gây dị ứng 

Dán nhãn cảnh báo trên bao bì thực phẩm là rất quan trọng để bảo vệ người tiêu dùng khỏi các tác nhân gây dị ứng. Dưới đây là 14 loại thực phẩm dễ gây dị ứng thường phải được cảnh báo:

1. Cần tây: Bao gồm cả thân, cây, lá, rễ và hạt, thường xuất hiện trong súp, salad, và cần tây muối.
2. Ngũ cốc chứa gluten: Có trong bột mì, yến mạch, bánh, mì ống, nước sốt, và thực phẩm chiên.
3. Giáp xác: Gồm tôm, cua, xuất hiện trong mắm tôm và các món kiểu châu Á.
4. Trứng: Thường có trong bánh, nui, mì sợi và nước sốt.
5. Cá: Tìm thấy trong nước mắm, pizza, và salad.
6. Lupin: Thường có trong hương vị và hạt lupin, phổ biến trong bánh mì và nui.
7. Sữa: Bao gồm phô mai, kem, bơ, và các sản phẩm từ sữa như yogurt.
8. Nhuyễn thể hai mảnh vỏ: Gồm trai, ốc, có trong các món cá hầm.
9. Quả hạch: Được dùng trong bánh mì, bánh quy, các món tráng miệng và nước sốt.
10. Mù tạc: Có dạng hạt, bột và lỏng, xuất hiện trong bánh mì, salad và sản phẩm thịt.
11. Đậu phộng: Gồm các sản phẩm như bánh, cà ri, nước sốt, và dầu đậu phộng.
12. Mè/vừng: Thường có trong bánh mì, dầu mè và các món salad.
13. Đậu nành: Bao gồm tàu hũ, nước tương, sản phẩm thịt và thức ăn chay.
14. Sulphur dioxide: Dùng để bảo quản trái cây sấy khô, sản phẩm thịt và trong nước ngọt.

Các thực phẩm có chất gây dị ứng

Các triệu chứng dị ứng thực phẩm (phản ứng dị ứng)

Dị ứng thực phẩm là một phản ứng bất thường của hệ miễn dịch đối với một số thành phần trong thực phẩm. Khi tiếp xúc với chất gây dị ứng, cơ thể sẽ sản sinh ra kháng thể IgE để chống lại, gây ra các triệu chứng khác nhau.

Da đỏ ửng hoặc phát ban

Khi cơ thể phản ứng với chất gây dị ứng trong thực phẩm, các vùng da nhạy cảm như mặt, cổ, bàn tay và bàn chân thường xuất hiện mẩn đỏ, sưng hoặc ngứa. Triệu chứng này có thể xảy ra ngay sau khi ăn, kéo dài từ vài phút đến vài giờ tùy vào mức độ dị ứng và độ nhạy cảm của mỗi người. 

Các thực phẩm như sữa, trứng, hạt và hải sản thường gây ra hiện tượng này, do hệ miễn dịch nhận diện sai các thành phần trong thực phẩm là yếu tố có hại, dẫn đến việc giải phóng histamine và gây ra phản ứng viêm, khó chịu. Trường hợp nặng có thể lan rộng với các biểu hiện nghiêm trọng hơn như sưng môi, khó thở, hoặc đau bụng.

Da trở nên đỏ ửng hoặc phát ban

Cảm giác ngứa ran hoặc ngứa trong miệng

Dị ứng thức ăn còn có thể gây ra cảm giác ngứa ran trong miệng, đặc biệt ở môi, lưỡi, và cổ họng ngay sau khi ăn. Đối với những người nhạy cảm, cảm giác này có thể gia tăng, gây khó chịu và đôi khi dẫn đến sưng viêm trong khoang miệng.

Sưng mặt, lưỡi hoặc môi

Sưng mặt, lưỡi, hoặc môi là một trong những triệu chứng đặc trưng của dị ứng thực phẩm, xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một thành phần trong thức ăn. Các thực phẩm như đậu phộng, hải sản, trứng, và sữa có xu hướng gây ra phản ứng mạnh mẽ hơn. Triệu chứng này có thể xuất hiện trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi ăn thực phẩm gây dị ứng.

Phản ứng sưng tấy này thường là do giải phóng histamine trong cơ thể, làm cho các mạch máu giãn nở và tích tụ chất lỏng dưới da, gây sưng ở vùng miệng và mặt. Nếu không được xử lý kịp thời, triệu chứng này có thể tiến triển thành sốc phản vệ — một tình trạng nghiêm trọng có thể đe dọa đến tính mạng do đường thở bị thu hẹp, gây khó thở và tụt huyết áp.

Sưng môi là một trong những triệu chứng đặc trưng của dị ứng thực phẩm

Để xử lý tình trạng này, cần sử dụng thuốc chống dị ứng như antihistamine để giảm sưng. Trong các trường hợp nghiêm trọng, việc sử dụng epinephrine (thuốc tiêm Epipen) có thể cần thiết, và người bệnh nên được đưa đến bệnh viện ngay lập tức để tránh các biến chứng nguy hiểm.

Nôn mửa và/hoặc tiêu chảy

Những phản ứng tiêu hóa như buồn nôn, tiêu chảy, và nôn ói kéo dài sau khi ăn có thể là một biểu hiện dị ứng. Tình trạng này không chỉ làm suy giảm sức khỏe mà còn ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng, đòi hỏi sự can thiệp y tế kịp thời để tránh nguy cơ mất nước.

Đau bụng

Dị ứng thức ăn thường gây đau bụng do phản ứng của hệ tiêu hóa với các chất gây dị ứng. Cơn đau có thể kèm theo co thắt bụng, tiêu chảy hoặc nôn mửa.

Ho hoặc thở khò khè

Phản ứng dị ứng có thể làm cho đường thở bị viêm hoặc co thắt, gây ho và thở khò khè. Đây là dấu hiệu phổ biến khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với chất gây dị ứng, ảnh hưởng đến khả năng hô hấp của người bệnh.

Chóng mặt và/hoặc choáng váng

Tình trạng chóng mặt và choáng váng có thể xuất hiện khi dị ứng thức ăn ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn. Các phản ứng nghiêm trọng có thể làm tụt huyết áp, dẫn đến hoa mắt, mất thăng bằng và thậm chí ngất xỉu.

Chóng mặt và choáng váng có thể xảy ra khi dị ứng thực phẩm ảnh hưởng tuần hoàn

Sưng cổ họng và dây thanh âm

Một trong những triệu chứng nguy hiểm nhất là sưng cổ họng và dây thanh âm. Đây có thể là dấu hiệu của sốc phản vệ, khi đường thở bị tắc nghẽn, gây khó thở. Nếu không được cấp cứu kịp thời, tình trạng này có thể đe dọa tính mạng người bệnh.

Những triệu chứng này đòi hỏi sự can thiệp y tế kịp thời, đặc biệt nếu chúng trở nên nghiêm trọng hoặc đột ngột. Nếu bạn hoặc ai đó gặp các dấu hiệu trên sau khi ăn, hãy tìm đến cơ sở y tế gần nhất để được điều trị đúng cách.

Khó thở

Ngoài cảm giác ngứa ran ở họng, một số người bị dị ứng thức ăn có thể gặp khó khăn trong hô hấp do đường thở bị hẹp lại. Tình trạng này dẫn đến khó thở, thở khò khè, và cảm giác tức ngực, cần được xử lý ngay để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Việc nhận biết và can thiệp kịp thời đối với các triệu chứng dị ứng thức ăn là rất quan trọng. Nếu bạn gặp phải các dấu hiệu trên, hãy đến bệnh viện để được chẩn đoán chính xác và có biện pháp điều trị kịp thời nhằm tránh các biến chứng nguy hiểm.

Mất ý thức

Mất ý thức là một trong những dấu hiệu nghiêm trọng và nguy hiểm nhất khi gặp phản ứng dị ứng thực phẩm, đặc biệt khi xảy ra sốc phản vệ. Trong trường hợp này, phản ứng của cơ thể trở nên cực đoan, gây tụt huyết áp đột ngột và suy giảm chức năng hô hấp, dẫn đến giảm lượng máu cung cấp lên não. Kết quả là người bệnh có thể bị chóng mặt, choáng váng, và cuối cùng mất ý thức nếu không được xử trí kịp thời.

Mất ý thức làm cơ thể trở nên cực đoan, gây tụt huyết áp đột ngột

Biến chứng có thể gặp khi bị dị ứng thức ăn

Khi nghi ngờ bị dị ứng thức ăn, bước đầu tiên là ngừng ngay việc tiêu thụ món ăn đó. Bạn có thể uống một cốc nước pha vitamin C để giúp tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Tuy nhiên, nếu xuất hiện các triệu chứng như phát ban, ngứa, hoặc khó thở, bạn cần đến ngay bệnh viện hoặc phòng khám để được bác sĩ thăm khám kịp thời.

Đặc biệt, nếu có dấu hiệu sốc phản vệ như sưng cổ họng, khó thở, hoặc tụt huyết áp, cần tiến hành xoa bóp tim ngoài lồng ngực và đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng nhanh càng tốt. Trong mọi trường hợp, tuyệt đối không tự ý dùng thuốc mà không có sự chỉ định của bác sĩ để tránh những phản ứng nguy hiểm.

Bài viết tham khảo:  18 thực đơn cho mẹ sau sinh mổ

Các tình trạng phổ biến dễ nhầm với dị ứng thức ăn

Các vấn đề tiêu hoá thức ăn đôi khi có thể gây ra những triệu chứng tương tự như dị ứng thực phẩm, nhưng nguyên nhân của chúng lại khác biệt:

1. Thiếu enzyme tiêu hoá: Một ví dụ phổ biến là thiếu enzyme lactase, dẫn đến khả năng tiêu hoá lactose trong sữa bị suy giảm. Tình trạng này gây ra các triệu chứng như đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy, nhưng không phải là dị ứng mà là một dạng không dung nạp thực phẩm.
2. Ngộ độc thực phẩm: Ngộ độc thực phẩm xảy ra khi thực phẩm bị nhiễm vi khuẩn hoặc độc tố. Ví dụ, cá ngừ hoặc các loại cá khác có thể chứa vi khuẩn tạo ra độc tố gây ngộ độc thực phẩm, với các triệu chứng giống dị ứng, nhưng thực tế là do nhiễm trùng hoặc chất độc.
3. Nhạy cảm với phụ gia thực phẩm: Một số người có phản ứng với các phụ gia thực phẩm như sulfites, được tìm thấy trong rượu vang, trái cây khô, và các sản phẩm chế biến sẵn. Đối với những người nhạy cảm, các chất này có thể làm trầm trọng thêm các cơn hen suyễn hoặc các triệu chứng khác.
4. Độc tố histamine: Các loại cá như cá thu, cá ngừ khi không được bảo quản đúng cách có thể dẫn đến sự phát triển của histamine, một chất gây ngộ độc thực phẩm. Điều này có thể dẫn đến các triệu chứng như đau bụng, buồn nôn, và các vấn đề tiêu hoá khác.
5. Bệnh Celiac và nhạy cảm với gluten: Bệnh Celiac là một tình trạng tự miễn dịch trong đó cơ thể phản ứng với gluten – một protein có trong lúa mì, lúa mạch và lúa mạch đen. Khi những người mắc bệnh Celiac tiêu thụ gluten, các triệu chứng nghiêm trọng có thể xảy ra, gây tổn hại cho niêm mạc ruột và ảnh hưởng đến quá trình tiêu hoá.

Thiếu enzyme tiêu hoá gây ra các triệu chứng như đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy

Tham khảo thêm về cách bệnh:

Xơ gan và ung thư gan có thể phát hiện sớm không?

Các bệnh lý về gan thường gặp – Dấu hiệu và cách phòng ngừa

Cách xử trí khi bị dị ứng thức ăn

Điều trị dị ứng thực phẩm, đặc biệt là dị ứng đậu phộng, có thể bao gồm một số phương pháp giải mẫn cảm và các biện pháp hỗ trợ khác:

1. Giải mẫn cảm bằng bột đậu phộng: Phương pháp giải mẫn cảm bằng bột đậu phộng giúp trẻ em 4-17 tuổi dị ứng đậu phộng giảm nguy cơ phản ứng nghiêm trọng. Quá trình bắt đầu với liều nhỏ tại bệnh viện, tăng dần trong 22 tuần đến liều duy trì 300 mg mỗi ngày. Việc tiếp tục dùng hàng ngày hỗ trợ duy trì hiệu quả, dù trẻ vẫn phải kiêng đậu phộng trong chế độ ăn.
2. Cromolyn: Thuốc cromolyn đường uống có thể giúp giảm phản ứng dị ứng và đã được sử dụng với hiệu quả rõ ràng trong một số trường hợp.
3. Thuốc kháng histamine: Tuy thuốc kháng histamine không có giá trị cao trong việc điều trị dị ứng thực phẩm nghiêm trọng, nhưng có thể hữu ích trong các phản ứng cấp tính kèm theo mày đay và phù mạch.
4. Corticosteroid: Đối với những người bị bệnh ruột tăng bạch cầu ái toan có triệu chứng, corticosteroid kéo dài có thể rất hiệu quả trong việc giảm các triệu chứng dị ứng.
5. Dụng cụ khẩn cấp: Bệnh nhân bị dị ứng thực phẩm nghiêm trọng nên mang theo thuốc kháng histamine và ống tiêm epinephrine tự tiêm để sử dụng ngay khi phản ứng dị ứng nghiêm trọng xuất hiện.

Giải mẫn cảm bằng bột đậu phộng

Phương pháp đề phòng dị ứng thức ăn

Phòng tránh dị ứng thức ăn, ngoài việc nắm rõ nguyên nhân và triệu chứng, người bệnh và người thân có thể áp dụng những biện pháp sau:

1. Kiểm tra kỹ thành phần thực phẩm: Trước khi sử dụng, hãy đọc kỹ nhãn mác trên bao bì thực phẩm để đảm bảo không chứa các chất gây dị ứng như sữa bò, trứng, cá, đậu phộng, đậu nành, động vật có vỏ, hạt cây và lúa mì. Khi ăn ở ngoài, cần hỏi rõ nhân viên nhà hàng về thành phần món ăn để tránh tiếp xúc với các protein gây dị ứng.
2. Tránh thực phẩm hỏng hoặc hết hạn: Các thực phẩm đã hỏng hoặc hết hạn có thể chứa vi khuẩn hoặc độc tố gây phản ứng dị ứng hoặc ngộ độc.
3. Sử dụng thuốc tiêm chống dị ứng: Bệnh nhân cần nắm rõ cách sử dụng thuốc tiêm epinephrine tự động và luôn mang theo thuốc này để xử lý kịp thời khi có dấu hiệu phản ứng dị ứng nghiêm trọng.
4. Vệ sinh dụng cụ nhà bếp: Trước khi chế biến thực phẩm, đặc biệt là cho trẻ nhỏ, cần vệ sinh kỹ các dụng cụ nấu nướng để tránh lây nhiễm các chất gây dị ứng từ thực phẩm trước đó.
5. Thông báo cho người chăm sóc hoặc giáo viên: Nếu trẻ em bị dị ứng thức ăn, phụ huynh cần thông báo rõ cho giáo viên hoặc người trông trẻ về tình trạng dị ứng của trẻ để phòng tránh những tình huống nguy hiểm.

Nếu bạn hoặc người thân cần hỗ trợ y tế liên quan đến dị ứng thức ăn, hãy liên hệ ngay với Bệnh viện Đồng Nai -2 để được tư vấn và điều trị kịp thời. Đội ngũ y bác sĩ tại đây sẵn sàng cung cấp các phương pháp chăm sóc và giải pháp an toàn nhất cho sức khỏe của bạn.

Bệnh viện Đồng Nai -2

Địa chỉ: Số 2 Đồng Khởi, P.Tam Hòa, Biên Hòa, Đồng Nai

Hotline CSKH: 0933 02 9999

Website: www.benhviendongnai.com.vn

Zalo Official: https://bit.ly/3mks0Pm

Youtube Channel: https://bit.ly/3NuhxNy

Google Map: https://bit.ly/3mj4tON